สัญญาเช่าซื้อคืออะไร ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์

การมีทรัพย์สินชิ้นใหญ่ เช่น รถยนต์หรือบ้าน เป็นความฝันของหลายคน แต่การจ่ายเงินก้อนโตครั้งเดียวอาจไม่ง่าย สัญญาเช่าซื้อ จึงกลายเป็นทางเลือกที่ได้รับความนิยม เพราะเปิดโอกาสให้เราสามารถครอบครองและใช้ประโยชน์จากทรัพย์สินได้ทันทีพร้อมผ่อนชำระเป็นงวด ๆ ก่อนตัดสินใจ 

หลายคนอาจสงสัยว่าสัญญาเช่าซื้อคืออะไร แตกต่างจากการเช่าธรรมดาหรือการซื้อขายอย่างไร และมีเกณฑ์ทางกฎหมายอะไรที่ต้องรู้บ้าง บทความนี้ Nestopa จะช่วยให้คุณเข้าใจทุกประเด็นเพื่อเลือกอย่างมั่นใจและรอบคอบ

สัญญาเช่าซื้อคืออะไร?

ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 572 สัญญาเช่าซื้อ หมายถึงสัญญาที่เจ้าของทรัพย์สิน นำทรัพย์สินของตนให้ผู้เช่า เพื่อใช้ประโยชน์ พร้อมให้คำมั่นว่าจะขายหรือโอนกรรมสิทธิ์ให้เมื่อชำระเงินครบตามที่ตกลง กล่าวง่าย ๆ คือเป็นการรวมระหว่าง “สัญญาเช่า” และ “สัญญาซื้อขาย” โดยในระหว่างผ่อนค่างวด ผู้เช่าซื้อมีสิทธิครอบครองและใช้ทรัพย์สินในฐานะผู้เช่า แต่เมื่อชำระครบทั้งหมด กรรมสิทธิ์จะโอนมาเป็นของผู้เช่าซื้อโดยสมบูรณ์

ทรัพย์สินแบบไหนต้องใช้สัญญาเช่าซื้อบ้าง?

ยกตัวอย่างทรัพย์สินที่ทำสัญญาเช่าซื้อ มีหลายประเภท โดยส่วนใหญ่เป็นของที่มีมูลค่าสูงและต้องการผ่อนจ่าย เช่น

• รถยนต์และรถจักรยานยนต์ - ผู้เช่าซื้อสามารถนำรถไปใช้ได้ทันที แล้วชำระค่างวดรายเดือนจนกว่าจะครบสัญญา

• บ้านหรือทาวน์เฮาส์บางโครงการ - ผู้พัฒนาอสังหาริมทรัพย์บางรายอาจใช้รูปแบบเช่าซื้อ เพื่อให้ลูกค้าได้อยู่อาศัยก่อนแล้วทยอยผ่อนจ่ายจนได้รับกรรมสิทธิ์

• เครื่องจักรหรืออุปกรณ์โรงงาน - ธุรกิจมักทำเช่าซื้อเพื่อกระจายต้นทุนและคงสภาพคล่อง โดยยังสามารถใช้เครื่องจักรสร้างรายได้ระหว่างผ่อน

• คอมพิวเตอร์หรือเครื่องใช้ไฟฟ้าขนาดใหญ่ - ร้านค้าหรือบริษัทเช่าซื้อบางแห่งเปิดโอกาสให้ลูกค้าทยอยชำระเพื่อเป็นเจ้าของในภายหลัง

• อุปกรณ์การแพทย์หรือเครื่องมือวิชาชีพ - เช่น เครื่องเอกซเรย์ เครื่องสแกน MRI หรือเครื่องมือถ่ายภาพ ที่มีราคาสูงและเหมาะกับการผ่อนระยะยาว

• สังหาริมทรัพย์ชนิดพิเศษ - เช่น เรือ รถพ่วง เครื่องบินขนาดเล็ก หรือยานพาหนะที่ต้องจดทะเบียนเฉพาะ ซึ่งกฎหมายจัดให้เป็นสังหาริมทรัพย์พิเศษและมักใช้เช่าซื้อเพื่อกระจายภาระค่าใช้จ่าย

สัญญาเช่าซื้อแตกต่างจากลีสซิ่งอย่างไร?

ตารางเปรียบเทียบสัญญาเช่าซื้อกับลีสซิ่ง

ส่วนประกอบสำคัญในสัญญาเช่าซื้อ

ส่วนประกอบสำคัญที่ควรปรากฏใน สัญญาเช่าซื้อ มีดังนี้

1) ข้อมูลคู่สัญญา

• ชื่อ–นามสกุล หรือชื่อบริษัทของผู้ให้เช่าซื้อและผู้เช่าซื้อ

• ที่อยู่ เลขบัตรประชาชน / เลขทะเบียนนิติบุคคล

• เบอร์ติดต่อ / อีเมล (ในกรณีที่ต้องแจ้งเตือนหรือบอกเลิกสัญญา)

2) รายละเอียดทรัพย์สินที่เช่าซื้อ

• ชื่อ ประเภท ลักษณะเฉพาะของทรัพย์ (เช่น ยี่ห้อ รุ่น สี เลขตัวถังของรถยนต์, เลขซีเรียลเครื่องจักร)
  สภาพหรือรายละเอียดเพิ่มเติม เช่น อุปกรณ์เสริมที่มากับทรัพย์

3) ราคาขายและค่างวด

• ราคาทรัพย์สินรวมทั้งหมด (รวมภาษี / ค่าธรรมเนียมหรือไม่)

• จำนวนเงินดาวน์ (ถ้ามี)

• จำนวนงวดที่จะผ่อน และมูลค่าค่างวดแต่ละงวด

• อัตราดอกเบี้ย (ถ้ากำหนด) และวิธีคิดดอกเบี้ย

4) ระยะเวลาสัญญา

• วันที่เริ่มต้นและสิ้นสุดสัญญา

• เงื่อนไขการต่ออายุหรือสิ้นสุดสัญญาก่อนกำหนด

5) เงื่อนไขการชำระเงิน

• วันครบกำหนดชำระแต่ละงวด

• วิธีการชำระ (เช่น โอนเงิน, เช็ค, หักบัญชีอัตโนมัติ)

• เบี้ยปรับหรือดอกเบี้ยกรณีชำระล่าช้า

6) การโอนกรรมสิทธิ์

• ระบุชัดเจนว่า กรรมสิทธิ์จะโอนให้ผู้เช่าซื้อเมื่อชำระครบทุกงวด

• วิธีการดำเนินการโอน (เช่น ทำหนังสือโอน, จดทะเบียนที่กรมที่ดิน/ขนส่ง)

7) สิทธิและหน้าที่ของคู่สัญญา

• หน้าที่ผู้เช่าซื้อ: ดูแลรักษาทรัพย์สิน ทำประกันภัย จ่ายค่าภาษีหรือค่าธรรมเนียมต่าง ๆ

• สิทธิผู้ให้เช่าซื้อ: ตรวจสอบสภาพทรัพย์, บอกเลิกสัญญาและยึดคืนทรัพย์เมื่อผิดสัญญา

• สิทธิผู้เช่าซื้อ: ครอบครองและใช้ประโยชน์จากทรัพย์ในระหว่างสัญญา

8) เงื่อนไขผิดสัญญาและการบอกเลิก

“มาตรา 573” หรือ “ป.พ.พ. มาตรา 573“ คือ หนึ่งในมาตราของประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ซึ่งบัญญัติไว้ว่า “ ผู้เช่าจะบอกเลิกสัญญาในเวลาใดเวลาหนึ่งก็ได้ด้วยส่งมอบทรัพย์สินกลับคืนให้แก่เจ้าของโดยเสียค่าใช้จ่ายของตนเอง “

“มาตรา 574” หรือ “ป.พ.พ. มาตรา 574“ บัญญัติไว้ว่า หากผู้เช่าซื้อผิดนัดไม่ชำระค่าเช่าสองคราวติดต่อกัน หรือผิดสัญญาในข้อสาระสำคัญ ผู้ให้เช่าซื้อมีสิทธิบอกเลิกสัญญา ริบเงินที่ชำระมาแล้ว และกลับเข้าครอบครองทรัพย์สินได้ ทั้งนี้ หากเป็นการผิดนัดงวดสุดท้าย ผู้ให้เช่าซื้อจะใช้สิทธิดังกล่าวได้ต่อเมื่อพ้นกำหนดชำระไปอีกหนึ่งงวด

ดังนั้น จากบทบัญญัติในมาตรา 573–574 ของประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ผู้ให้เช่าซื้อมีสิทธิ บอกเลิกสัญญาและเรียกคืนทรัพย์สิน

• หากผู้เช่าซื้อผิดนัดค่างวด ทำลาย หรือใช้ทรัพย์ผิดวัตถุประสงค์ ผู้ให้เช่าซื้อมีสิทธิแจ้งเตือนให้ชำระหรือแก้ไข และหากยังไม่ปฏิบัติ สามารถบอกเลิกสัญญา ยึดคืนทรัพย์ และเรียกค่าเสียหายได้

• หากทรัพย์สินที่เช่าซื้อมีความชำรุดบกพร่องตั้งแต่แรก ผู้เช่าซื้อมีสิทธิเรียกร้องให้ซ่อม แก้ไข ลดราคา หรือบอกเลิกสัญญาตามสิทธิในมาตรา 574

9) ข้อกำหนดทั่วไปอื่น ๆ

• การโอนสิทธิของผู้ให้เช่าซื้อให้แก่บุคคลที่สาม (เช่น บริษัทไฟแนนซ์)

• ข้อกำหนดเรื่องการชำระก่อนครบกำหนด (prepayment) และส่วนลด

• การระงับข้อพิพาท (เช่น ฟ้องศาลตามเขตอำนาจ)

สรุป ประเด็นสำคัญเกี่ยวกับสัญญาเช่าซื้อ ตาม ป.พ.พ.

การทำสัญญาเช่าซื้อถือเป็นการตัดสินใจทางการเงินที่สำคัญ เพราะเกี่ยวข้องกับภาระผูกพันระยะยาวและผลกระทบต่อสภาพคล่องของคุณ การเตรียมตัวอย่างรอบคอบจะช่วยให้ได้รับประโยชน์สูงสุดและลดความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น 

สัญญาประเภทนี้เหมาะสำหรับผู้ที่ต้องการครอบครองหรือใช้ทรัพย์สินโดยไม่ต้องชำระเงินก้อนใหญ่ในครั้งเดียว แต่ต้องเข้าใจรายละเอียดทุกข้อกำหนดอย่างชัดเจน เช่น ระยะเวลาชำระค่างวด ดอกเบี้ย ค่าปรับ และสิทธิในการเป็นเจ้าของเมื่อชำระครบ เพื่อป้องกันปัญหาภายหลัง ควรอ่านสัญญาให้ครบถ้วนก่อนลงนามทุกครั้ง

หากคุณกำลังพิจารณาทำสัญญาเช่าซื้อ ควรปรึกษาผู้เชี่ยวชาญด้านกฎหมายหรือการเงินเพื่อประเมินความเหมาะสมตามสถานการณ์ของคุณ นอกจากนี้ การเปรียบเทียบเงื่อนไขจากหลายผู้ให้บริการจะช่วยให้คุณเลือกข้อเสนอที่คุ้มค่าที่สุด ตรวจสอบทั้งอัตราดอกเบี้ย ค่าธรรมเนียม และนโยบายกรณีผิดนัด เพื่อให้มั่นใจว่าข้อตกลงที่เลือกจะสอดคล้องกับเป้าหมายทางการเงินและความสามารถในการชำระของคุณ